2025.09 .16
Reyting va indekslar haqida
Reytinglarning metodologiyasi ma’lumotlarni to‘plash, tahlil qilish va balllarni hisoblashdan iborat. Umumiy metodologiyada ma’lumotlar statistika, so‘rovlar (masalan, Gallup yoki ekspertlar so‘rovi), rasmiy hisobotlar va ekspert baholaridan olinadi. Ko‘p hollarda ball shkalalari (masalan, 0-100) va sub’ektiv/ob’ektiv baholar qo‘llaniladi. Hisoblashda vazn koeffitsientlari va o‘rtacha hisoblar ishlatiladi, ba’zilarida 5 yillik o‘rtacha hisoblanadi. Yangilanishlar har yili amalga oshiriladi. 2024-2025-yillarda metodologiyalarga yangi indikator (masalan, kiberxavfsizlikda yangi o‘lchovlar) qo‘shilgan.
Reytinglar investitsiyalarni jalb qilish, islohotlarni belgilash va migratsion jinoyatlarning oldini olishga yordam beradi. Ular mamlakatlarga o‘z holatini yaxshilash uchun yo‘nalish beradi, global tendensiyalarni ko‘rsatadi (korrupsiya ko‘rsatkichining pastlashi – investitsiya oshishi) va ustuvor rivojlanishni ta’minlaydi. Bu ko‘rsatkichlar hukumat, biznes va fuqarolar jamiyati uchun muhim instrument hisoblanadi.
Indekslar:
1. Huquq ustuvorligi (World justice project rule of law Index) indeksi – bu mamlakatlarda huquq ustuvorligining holatini o‘lchaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, 8 ta asosiy indikator va 44 ta subindikatordan iborat. U hukumat vakolatlarining cheklanganligi, korrupsiyadan xoli ekanlik, ochiqlik, asosiy huquqlar, tartib va xavfsizlik, qonunlarning ijrosi, fuqarolik va jinoiy adolatni qamrab oladi, balllar 0 dan 1 gacha shkalada baholanadi.
2. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Jinoyatchilikning samarali nazorat qilinganligi subindikatori – bu mamlakatda jinoyatchilik darajasining samarali nazorat qilinishini o‘lchaydi, ya’ni huquqbuzarliklarning oldini olish va taftish qilish tizimining samaradorligini baholaydi.
3. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Fuqarolik to‘qnashuvlarining samarali cheklanganligi (yo‘qligi) subindikatori – bu fuqarolik nizolari va ichki mojarolarning samarali cheklanganligini o‘lchaydi, ya’ni jamiyatda tinchlik va barqarorlikning saqlanishini baholaydi.
4. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Odamlar shaxsiy da’volarini qanoatlantirish uchun zo‘ravonlik qilmasligi (“samosud”) subindikatori – bu odamlarning shaxsiy masalalarni hal qilishda zo‘ravonlikka murojaat qilmasligini o‘lchaydi, ya’ni o‘ziga o‘zi hakamlik qilish holatlarining yo‘qligini baholaydi.
5. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Axloq tuzatish tizimining jinoyatchilikni kamayishiga samarali ta’siri subindikatori – bu axloq tuzatish (qamoq) tizimining jinoyatchilikni kamaytirishdagi samaradorligini o‘lchaydi, ya’ni mahkumlarni qayta tarbiyalash va jamiyatga qaytarish jarayonini baholaydi.
6. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlari xizmat vakolatlaridan shaxsiy manfaat yo‘lida foydalanishlari subindikatori – bu huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining vakolatlaridan shaxsiy manfaat uchun foydalanishini o‘lchaydi, ya’ni politsiya va boshqa organlarda korrupsiya darajasini baholaydi.
7. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Hukumatning ochiqligi indikatorining Fuqarolarning ishtiroki subindikatori – bu hukumat ochiqligi doirasida fuqarolarning ishtirokini o‘lchaydi, ya’ni jamoatchilikning qaror qabul qilish jarayonidagi faolligini baholaydi.
8. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Hukumatning ochiqligi indikatorining Shikoyat berish mexanizmi subindikatori – bu hukumat ochiqligi doirasida shikoyat berish mexanizmlarini o‘lchaydi, ya’ni fuqarolarning huquqbuzarliklar haqida xabar berish va hal qilish imkoniyatlarini baholaydi.
9. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Asosiy huquqlar indikatorining Mitinglar o‘tkazish va uyushmalarga birlashish erkinligi subindikatori – bu asosiy huquqlar doirasida mitinglar o‘tkazish va uyushmalarga birlashish erkinligini o‘lchaydi, ya’ni fuqarolarning ijtimoiy faollik huquqini baholaydi.
10. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Asosiy huquqlar indikatorining Insonlarning yashash huquqi hamda xavfsizligi kafolatlanganligi subindikatori – bu asosiy huquqlar doirasida insonlarning yashash huquqi va xavfsizligining kafolatlanganligini o‘lchaydi, ya’ni hayot va shaxsiy xavfsizlikni himoya qilish tizimini baholaydi.
11. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Odil sudlov indikatorining Ayblanuvchilarning huquqlari va tegishli huquqiy tartib subindikatori – bu jinoiy adolat doirasida ayblanuvchilarning huquqlari va huquqiy tartib-qoidalarning rioya qilinishini o‘lchaydi, ya’ni sud jarayonining adolatli o‘tishini baholaydi.
12. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Asosiy huquqlar indikatorining Shaxsiy hayot daxlsizligi subindikatori – bu asosiy huquqlar doirasida shaxsiy hayot daxlsizligini o‘lchaydi, ya’ni shaxsiy ma’lumotlar va huquqlarni himoya qilishni baholaydi.
13. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Odil sudlov indikatorining Surishtiruv va dastlabki tergov tizimi faoliyatining samaradorligi subindikatori – bu jinoiy adolat doirasida surishtiruv va dastlabki tergov tizimining samaradorligini o‘lchaydi, ya’ni jinoyatlarni taftish qilish jarayonini baholaydi.
14. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Odil sudlov indikatorining Jinoiy odil sudlov tizimining xolisligi subindikatori – bu jinoiy adolat doirasida sud tizimining xolisligini o‘lchaydi, ya’ni hukumat yoki boshqa ta’sirlardan xoli ekanligini baholaydi.
15. Huquq ustuvorligi indeksining Tartib va xavfsizlik indikatori, Odil sudlov indikatorining Jinoiy odil sudlov tizimining korrupsiyadan xoli ekanligi subindikatori – bu jinoiy adolat doirasida sud tizimining korrupsiyadan xoli ekanligini o‘lchaydi, ya’ni sudyalar va prokurorlarning xolisligini baholaydi.
16. Boshqaruv sifati (Worldwide governance indicators) indikatorlari – bu mamlakatlarda boshqaruv sifatini o‘lchaydigan ko‘rsatkichlar to‘plami bo‘lib, 6 ta asosiy o‘lchovdan iborat: ovoz va hisobdorlik, siyosiy barqarorlik, hukumat samaradorligi, tartibga solish sifati, huquq ustuvorligi va korrupsiyani nazorat qilish; balllar -2.5 dan +2.5 gacha shkalada baholanadi.
17. Ayollar, biznes va qonun (Woman, business and law) indeksi – bu ayollarning iqtisodiy faoliyati va huquqlarini baholaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, gender tengligining qonun va amaliyotlardagi holatini o‘lchaydi, 10 ta indikator (harakatlanish, ish joyi, oila va h.k.) orqali score 0-100 shkalada baholanadi.
18. Global innovatsiya indeksi (Global innovation index) – bu mamlakatlarning innovatsiya qobiliyati va natijalarini o‘lchaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, 81 ta indikator (ta’lim, infratuzilma, ilmiy rivojlanish va h.k.) orqali score 0-100 shkalada baholanadi.
19. Baxt hisoboti (World happiness report) indeksi – bu aholining sub’ektiv baxtlilik darajasini baholaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, Gallup so‘rovlari asosida hayot sifati, daromad, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash va h.k. omillar orqali score 0-10 shkalada o‘lchanadi.
20. Qotillik indeksi (Homicide rate) – bu mamlakatda qasddan sodir etilgan qotillik holatlarini o‘lchaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, har 100,000 aholiga to‘g‘ri kelgan qotilliklar sonini hisoblaydi, jinoiy statistika va sog‘liq hisobotlari asosida tayyorlanadi.
21. Korrupsiyadan xolilik reytingi (Corruption perceptions index) – bu jamoat sektoridagi korrupsiya darajasini baholaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, ekspert va biznes so‘rovlari asosida score 0-100 shkalada o‘lchanadi (yuqori ball – past korrupsiya).
22. Terrorizm indeksi (Global terrorism index) – bu terrorizm havfi va ta’sirini baholaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, terror hodisalari, o‘limlar, jarohatlar va hostagelar soni orqali score 0-10 shkalada o‘lchanadi (yuqori ball – yuqori xavf).
23. Global uyushgan jinoyatchilik indeksi (Global organized crime index) – bu uyushgan jinoyatchilik darajasi va himoya qobiliyatini o‘lchaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, ekspert baholari asosida score 1-10 shkalada baholanadi (yuqori ball – yuqori jinoyatchilik).
24. Xalqaro kiberxavfsizlik indeksi (Global cybersecurity index) – bu mamlakatlarning kiberxavfsizlik darajasini o‘lchaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, 5 ta ustun (huquqiy, texnik, tashkiliy, qobiliyatlarni rivojlantirish, hamkorlik) orqali score 0-1 (yoki 0-100 ekvivalenti) shkalada baholanadi.
25. Xavfsizlikni his qilish indeksi (Safety perceptions index) – bu aholining xavfsizlik hissini o‘lchaydigan ko‘rsatkich bo‘lib, foydalanuvchi so‘rovlari asosida jinoyatchilik va xavfsizlik darajasini score 0-100 shkalada baholaydi (yuqori ball – yuqori xavfsizlik).
26. Dunyodagi yo‘l harakati xavfsizligi bo‘yicha hisobot (Global status report on road safety) – bu yo‘l harakati o‘limlari va xavfsizlik choralarini o‘lchaydigan hisobot bo‘lib, har 100,000 aholiga to‘g‘ri kelgan o‘limlar sonini hisoblaydi, hukumat hisobotlari va baholar asosida tayyorlanadi.
